Przedstawione poniżej standardy monitoringu wilka zostały opracowane na potrzeby Polsko-Niemieckiej Grupy Roboczej ds. Wilka przy Polsko-Niemieckiej Radzie Ochrony Środowiska i zawarte w raporcie: Reinhardt I., Kluth G., Nowak S., Mysłajek R.W. 2015. Standards for the monitoring of the Central European wolf population in Germany and Poland. BfN-Skripten 398. Bundesamt für Naturschutz, Bonn. (do pobrania w formacie .pdf)
Dlaczego i jak należy oceniać zasięg i liczebność populacji wilków
Kraje członkowskie Unii Europejskiej, na mocy art. 11 Dyrektywy Siedliskowej, są zobowiązane do nadzoru nad stanem ochrony gatunków priorytetowych, których lista zawarta jest w załączniku II Dyrektywy. Nadzór ten ma być wykonywany w całym zasięgu występowania tych gatunków, także poza obszarami Natura 2000 dedykowanymi ich ochronie. Zapis ten dotyczy m.in. wilka. Co więcej, art. 17 Dyrektywy zobowiązuje kraje członkowskie do składania co 6 lat sprawozdań z nadzoru do Komisji Europejskiej. Sprawozdania zawierają informacje o zmianach zasięgu i liczebności gatunków. Dla oceny zmian zasięgu występowania gatunków wykorzystuje się siatkę dzielącą kraj na kwadraty o wymiarach 10×10 km.
Informacje o występowaniu wilków i ich liczebności powinny być oparte o zgromadzone dane terenowe, uzupełnione wynikami badań naukowych, w tym analiz genetycznych. Dane terenowe powinny być wiarygodne i weryfikowalne, tzn. powinny być zebrane przez osoby posiadające ekspercką wiedzę dotyczącą rozpoznawania śladów obecności wilków. Jeśli są dostarczane przez osoby trzecie (np. wolontariuszy) powinny być odpowiednio udokumentowane i opatrzone współrzędnymi geograficznymi, tak by możliwa była ich weryfikacja przez eksperta (np. podczas wizyty w terenie lub na podstawie dostarczonych zdjęć). Ma to szczególne znaczenie w odniesieniu do obszarów rekolonizowanych przez wilki (np. środkowej i zachodniej Polski), gdzie niewiele jest osób mających odpowiednie doświadczenie w rozpoznawaniu wilków oraz śladów ich aktywności. W obszarach, gdzie wilki występują od dłuższego czasu, dane zebrane przez np. doświadczonych leśników, przyrodników i myśliwych nie wymagają już tak szczegółowej weryfikacji, powinny być jednak opatrzone współrzędnymi geograficznymi.
Jednak bez względu na region, w celu oszacowania zasięgu i wielkości populacji wilka, dane terenowe powinny być dostarczane zespołowi specjalistów, mających odpowiednią wiedzę nabytą w trakcie badań nad ekologią gatunku. Praktykowane obecnie oceny liczebności wilków dokonywane na poziomie nadleśnictw czy kół łowieckich zawsze prowadzą do poważnych błędów. Przykładem są tzw. inwentaryzacje dużych drapieżników wykonywane co roku w Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Krośnie, gdzie w sposób całkowicie niezgodny z wiedzą naukową, zlicza się wszystkie wilki, niedźwiedzie i rysie wykryte podczas tropień zimowych z poszczególnych nadleśnictw, bez względu na to, czy są to wilki z grup rodzinnych penetrujących kilka sąsiednich nadleśnictw. Doprowadza to do kilkakrotnego zawyżenia ich liczebności. Obliczone na podstawie tych inwentaryzacji zagęszczenia drapieżników w Bieszczadach są całkowicie nierealne, wielokrotnie przekraczają jakiekolwiek dane uzyskane podczas badań naukowych.
Ocena wiarygodności danych terenowych
Grupa Europejskich Ekspertów ds. Dużych Drapieżników (Large Carnivore Initiative for Europe) zaleca przeprowadzanie oceny zebranych danych o występowaniu dużych drapieżników w oparciu o tzw. kryteria SCALP (Status and Conservation of the Alpine Lynx Population) opracowane na potrzeby monitoringu rysia w Alpach (www.kora.ch). Kryteria te zostały dostosowane do potrzeb monitoringu wilka w obszarze występowania środkowo-europejskiej populacji tego gatunku w ramach opracowania: Standards for the monitoring of the Central European wolf population in Germany and Poland (Reinhardt i in. 2015).
Konieczne założenia:
- Ocenę wiarygodności dostarczonych danych terenowych przeprowadza ekspert, czyli osoba mająca odpowiednie doświadczenie tzn. prowadziła uznane w świecie naukowym badania nad tym gatunkiem i monitoring populacji, co wiązało się z rozpoznawaniem i interpretowaniem śladów pozostawianych przez wilki w terenie. Posiada także szeroką wiedzę na temat biologii i ekologii gatunku, drapieżnictwa na gatunkach dzikich oraz szkód powodowanych przez wilki w inwentarzu
- Wszystkie dostarczone dane muszą być weryfikowane pod kątem możliwości celowego wprowadzenia w błąd
- Dostarczone dane (w oparciu o dokonaną weryfikację) kwalifikuje się do kategorii C1, C2, C3 oraz Fałszywe. Litera "C" oznacza angielskie określenie dla wyrazu “kategoria” ("category"). Liczby 1, 2 i 3 są odzwierciedleniem stopnia wiarygodności danych.
- C1: stwierdzenia pewne, czyli takie, które bez wątpliwości potwierdzają obecność wilka w danym miejscu (np. martwe lub odłowione osobniki, dobrej jakości zdjęcia/filmy wilków np. z fotopułapek wraz z georeferencjami, lokalizacje wilków oznakowanych nadajnikami telemetrycznymi, DNA wilków wyekstrahowane z tkanek, odchodów, sierści, krwi, moczu).
- C2: stwierdzenia pośrednie, wykonane przez eksperta osobiście w terenie np. obserwacje wilków, tropy, znakowania, nory, ofiary wilków i inne ślady aktywności wilków w terenie. A także wszystkie ww. dane (bez obserwacji bezpośrednich) zweryfikowane przez eksperta w oparciu o dokumentację dostarczoną przez osoby trzecie.
- C3: dane niepewne, dostarczone przez osoby trzecie, lecz niemożliwe do zweryfikowania przez eksperta (np. zbyt stare, niewyraźne, bardzo nieliczne, źle udokumentowane, bez wymiarów, bez georeferencji, itd.) w tym obserwacje bezpośrednie osób trzecich bez dokumentacji fotograficznej.
- Fałszywe: dane, które na pewno nie dotyczą wilka
W zachodniej Polsce, potwierdzenie stałej obecności wilka w kwadracie 10×10 wymaga:
- Dostarczenia co najmniej dwóch informacji zakwalifikowanych do kategorii C1
- Jeśli tylko jedna C1 jest dostępna dla kwadratu, dodatkowo, niezbędne są co najmniej dwie informacje z kategorii C2.
- Gdy brak jest C1, konieczne są co najmniej cztery C2 (nie tylko obserwacje, ale też inne dane jak np. tropy, odchody).
- Jeśli w oparciu o uznane kryteria w danym kwadracie został potwierdzony rozród wilków, jeden C1 lub C2 wystarczy, by uznać sąsiedni kwadrat jako zasiedlony na stałe przez wilki
- Jeśli obecność więcej niż jednego wilka została potwierdzona w danym kwadracie w poprzednim roku, tylko jeden C1 lub C2 jest niezbędny dla potwierdzenia zasiedlenia tego kwadratu w roku następnym.
Informacje z kategorii C2, aby mogły kwalifikować kwadraty jako zasiedlone przez wilki, muszą być od siebie niezależne (np. zebrane w różnym czasie).
Kwadraty, dla których dostępne są tylko dane C3, są kwalifikowane jako niezasiedlone, dopóki nie dostarczone zostaną dane pewniejsze (C1 lub C2).
Ocena czy lokalizacje z telemetrii (C1) świadczą o stałym zasiedleniu danego kwadratu (osobnik rezydujący), czy o pobycie czasowym (obszar pokonywany podczas dyspersji osobnika) należy do naukowców prowadzących projekt telemetrii na danym wilku.
Ryc. 1. Warunki kwalifikacji kwadratów 10×10 km jako zasiedlonych na stałe przez wilki w danym roku w oparciu o zebrane informacje C1, C2 i C3. (zielony = potwierdzona obecność = kwadrat zasiedlony; ? = obecność niepotwierdzona).
