Skip to main content

     Niedźwiedź brunatny Ursus arctos, to najpotężniejszy ssak drapieżny Polski. Waga dorosłych samców dochodzi do ponad 400 kg, a długość ciała nierzadko przekracza 2 m.

Tryb życia
Niedźwiedzie to generalnie samotniki. W grupie możemy spotkać jedynie samice z młodymi, oraz bardzo rzadko samca i samicę podczas krótkiej rui. Każdy niedźwiedź penetruje ogromny, liczący nierzadko ponad 100 km2 areał. Zimą niedźwiedzie zapadają w sen zimowy, podczas którego obniża się ich temperetaura ciała, zmniejsza się częstotliwość oddechów i tętno. Zimują one w tzw. gawrach, którymi mogą być wypróchniałe pnie drzew, gęste młodniki, jaskinie, wykroty itp. Nie wszystkie niedźwiedzie zimują, zwłaszcza w trakcie cieplejszych zim.

Pokarm
Niedźwiedzie są wszystkożerne. Mogą aktywnie polować nawet na duże ssaki kopytne, nierzadko łapią także ryby - zwłaszcza w okresie tarła. Chwytają również gryzonie, płazy i owady. Chętnie zjadają padlinę, a jesienią regularnie odżywiają się owocami i innym pokarmem roślinnym - owocami, żółędziami, korzonkami, bulwami, ziarnem zbóż - zwłaszcza owsa. Drapieżnik ten atakuje również zwierzęta hodowlane i wyjada miód z pasiek.

Rozród
Okres godowy u niedźwiedzi ma miejsce w kwietniu i maju. Młode, najczęściej dwa, ale może ich być od 1 do nawet 5, przychodzą na świat zimą. Noworodki są niewielkie, ważą około pół kilograma. Samica karmi niedźwiedziątka mlekiem przez ok. 6 miesięcy, ale opiekuje się nimi przez 2 lata. Młode osiągają samodzielność zazwyczaj w 3 roku życia.

Niedźwiedź w Polsce
W czasach historycznych niedźwiedź występował w całej Polsce. Celowe wybijanie tego drapieżnika oraz degradacja jego siedlisk powodowały jego stopniowe zanikanie w wielu regionach kraju. Teoretycznie prawo polowań przysługiwało tylko możnowładcom, ale gatunek ten był bezwzględnie zwalczany przy każdej okazji.

Obecnie niedźwiedzie na stałe występują wyłącznie w Karpatach. Po II wojnie światowej jedynie sporadycznie pojawiały się one w Sudetach oraz w północno-wschodniej Polsce. Niepowodzeniem zakończyła się także próba ich reintrodukcji do Puszczy Białowieskiej.

Liczebność niedźwiedzi w Polsce jest bardzo trudna do ustalenia. Wpływa na to ich skryty tryb życia, zdolność do długodystansowych migracji i wreszcie przemieszczanie się poza granicę kraju na Słowację i na Ukrainę. Szacunkowo liczebność tego gatunku w kraju ocenia się na 100-120 osobników.

Status prawny
Obecny status prawny niedźwiedzi reguluje Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 28 września 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących zwierząt objętych ochroną (Dz.U. z 2004 r. Nr 220, poz. 2237). Zgodnie z nim, niedźwiedź jest w Polsce gatunkiem ściśle chronionym, wymagającym ochrony czynnej (Załącznik 1, lp. 324). Ponadto znalazł się on w załączniku nr 5 (Gatunki dziko występujących zwierząt, dla których wymagane jest ustalenie stref ostoi, miejsc rozrodu lub regularnego przebywania) i obowiązuje dla niego 500 m strefa ochronna wokół gawry w okresie od 1 listopada do 30 marca.

Zgodnie z Ustawą z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz.U. z 2004 r. Nr 92, poz. 880) i w/w Rozporządzeniem, zabronione jest zabijanie niedźwiedzi. Niedozwolone jest też ich okaleczanie, chwytanie, przetrzymywanie, niszczenie nor i wybieranie z nich szczeniąt, a także przechowywanie oraz sprzedaż skór i innych fragmentów martwych osobników bez odpowiedniego zezwolenia. Powyższe zakazy nie dotyczą sytuacji, gdy konieczne jest schwytanie zwierząt rannych i osłabionych, w celu udzielenia im pomocy weterynaryjnej i przemieszczenia do ośrodka rehabilitacji, lub do miejsc ich regularnego przebywania. Minister Środowiska może również wydać zezwoelnie na odłów wilków do badań naukowych.

Nie respektowanie zapisów ustawy podlega karze aresztu lub grzywny.

Niedźwiedź jest wymieniony w Załączniku II Dyrektywy Siedliskowej UE. Oznacza, to że jest gatunkiem wyznacznikowym dla typowania obszarów Natura 2000 - ma on tu status gatunku priorytetowego. Niedźwiedzie chronione są również przez Konwencję Berneńską.

W "Polskiej czerwonej księdze zwierząt" niedźwiedż ma status NT (near threatened) - gatunek niższego ryzyka, ale bliski zagrożenia.

Zagrożenia
Tak potężne zwierze jak niedźwiedź nie ma zbyt wielu naturalnych wrogów, pomijając choroby i pasożyty. Głównym zagrożeniem dla niego jest niestety człowiek, zarówno poprzez celowe zabijanie niedźwiedzi, jak i dramatycznych wpływ naszej działalności na jego siedliska.

Zabijanie niedźwiedzi
Niedźwiedzie padają od czasu do czasu ofiarami kłusowników. Przypadki odnalezienia martwych niedźwiedzi notuje się co kilka lat w różnych częściach Polskich Karpat. Giną one najczęściej od broni palnej. Drastycznym przykładem bezmyślności ludzi, było zabicie młodego niedźwiedzia przez turystów w Tatrzańskim Parku Narodowym w 2007 roku.

Niszczenie siedlisk
Główna ostoja polskich niedźwiedzi, czyli Karpaty, jest pocięta przez drogi, linie kolejowe, kompleksy wyciagów narciarskich i zabudowę, na wiele mniejszych fragmentów. Taka fragmentacja utrudnia, a nawet całkowicie uniemożlwia niedźwiedziom migracje. Problem ten obserwujemy m.in. pomiędzy Beskidem Śląskim i Beskidem Małym Znajduje się tu obniżenie zwane Bramą Wilkowicką, przez którą  niedźwiedzie swobodnie migrowały w przeszłości. Obecnie Brama Wilkowicka jest kompletnie wylesiona i zabudowana, a dodatkową przeszkodę stanowi kilka ruchliwych dróg i linia kolejowa. Istotną barierą jest budowana właśnie droga ekspresowa S-69, oddzielająca Beskid Żywiecki od Beskidu Śląskiego. Kolejnymi przeszkodami są drogi prowadzące do coraz liczniejszych przejść granicznych ze Słowacją i Ukrainą.
Ważnym problemem wpływającym na jakość zajmowanych przez niedźwiedzie siedlisk jest budowa inwestycji narciarskich wewnątrz rozległych kompleksów leśnych oraz stopniowa zabudowa śródleśnych polan.

Niepokojenie niedźwiedzi w ostojach
Niedźwiedzie są niepokojone przez cały rok. Wzmagająca się presja ludzi na górskie lasy uwidacznia się zwłaszcza w trakcie wakacji, ferii i weekendów, kiedy to po szlakach i leśnych drogach wędrują tysiące turystów, a we wszystkiech kierunkach pędzą hałaśliwe quady i motocykle crossowe. Wiosną niedostępne fragmenty lasów penetrowane są dodatkowo przez poszukiwaczy jelenich poroży, a latem i jesienią przez zbieraczy jagód i grzybów.
Zimą, podczas krytycznego dla niedźwiedzi okresu snu zimowego, ogromą aktywność przejawiają narciarze i użytkownicy skuterów śnieżnych. Większość ośrodków narciarskich położona jest w pobliżu ostoi niedźwiedzi, a hałas i wibracje emitowane przez skutery, wyciągi i towarzysząca im głośną mzykę, zakłócają sen tych zwierząt. Przykładem może tu być wyciąg i nartostrady na Jaworzynie Krynickiej w Beskidzie Sądeckim. Niestety wciąż pojawiają się pomysły budowy kolejnych ośrodków narciarskich w miejscach, gdzie zimują niedźwiedzie, np. na Babią Górę, Romankę, Lipowską, Rysiankę i Wielką Raczę w Beskidzie Żywieckim.

Jak się zachowywać w obszarze, gdzie zaobserwowano obecność niedźwiedzi?
Ataki niedźwiedzi na ludzi są w Polsce niezmiernie rzadkie i zwykle nie jesteś w bezpośrednim niebezpieczeństwie. Większość ataków niedźwiedzi na świecie wynika z potrzeby obrony młodych (natknięcie się na samice z potomstwem), ochrony żywności (podejście do żerującego niedźwiedzia), lub zagrożenia tzw. "przestrzeni prywatnej" niedźwiedzia.

Niedźwiedzie, podobnie jak ludzie, używają dróg i szlaków turystycznych, zatem ich obecność na drogach i szlakach nie jest niczym niezwykłym!

Niedźwiedzie nie lubią być zaskakiwane! Jeśli spacerujesz lub jedziesz na rowerze przez obszar występowania niedźwiedzi tuż przed lub po zmroku, albo też wcześnie rano, zaznacz swoją obecność – zwłaszcza tam, gdzie teren lub roślinność sprawia, że trudno cię zobaczyć. Najlepiej jest wydawać jakieś dźwięki – można na przykład podśpiewywać, klaskać, rozmawiać, a jadąc rowerem od czasu do czasu używać dzwonka.

Nie wędruj samotnie, jeśli to możliwe, idź z grupą. Grupy są głośniejsze i łatwiejsze do wykrycia przez niedźwiedzie. Pamiętaj też, że pomimo, iż niedźwiedzie mają wzrok prawie tak dobry jak ludzie i równie dobry słuch, to najbardziej czuły mają węch. Jeśli wiatr wieje od ciebie w kierunku niedźwiedzia, ma on największe szanse wykryć Twoją obecność i oddalić się.

Nie spuszczaj towarzyszących Ci psów ze smyczy! Biegający luzem pies może natknąć się na niedźwiedzia w lesie, rozdrażnić szczekaniem, a potem uciekając przed nim, przyprowadzić go wprost do ciebie!

Nigdy nie zbliżaj się do zauważonego niedźwiedzia! Utrzymaj dystans! Niektóre niedźwiedzie są bardziej tolerancyjne niż inne, ale każdy osobnik ma swoją określoną "przestrzeń prywatną" – strefę, w której obecność intruza powoduje, iż niedźwiedź czuje się zagrożony. Jeśli znajdziesz się w tej strefie, niedźwiedź może zareagować agresywnie. Nigdy nie próbuj podchodzić do niedźwiedzia, żeby go sfotografować. To może zakończyć się poważnymi problemami!

Niedźwiedzie zawsze poszukują czegoś do jedzenia! Mają tylko kilka miesięcy, aby zgromadzić rezerwy tłuszczu na czas zimowego snu. Nie pozwól, by niedźwiedź odkrył, że żywność posiadana przez ludzi lub pozostawione odpadki są łatwo dostępnym posiłkiem. Mają czułe nosy i sprawdzą potem każdy plecak i kosz na śmieci!

Dokarmianie niedźwiedzi jest głupie, krótkowzroczne, sprowadza zagrożenie zdrowia a nawet życia na ciebie i innych turystów! Zabieraj wszelkie odpadki żywności i opakowania po żywności ze sobą, nie wyrzucaj ich w lesie, nie zostawiaj w koszach na śmieci w lesie i na parkingach przy lesie! To zwabia niedźwiedzie w obszary leśne intensywnie wykorzystywane przez ludzi w celach rekreacyjnych.

Co zrobić w przypadku spotkania niedźwiedzia w lesie?
Jeśli dostrzeżesz niedźwiedzia z daleka, a on cię na widzi, postaraj się go obejść. Zawróć powoli, idź inną drogą. Jeśli jednak natrafisz na niedźwiedzia w bliskiej odległości, koniecznie zachowaj spokój.

1. Zatrzymaj się w jak największej możliwej odległości i pozwól się zidentyfikować. Mów do niedźwiedzia spokojnym głosem i poruszaj szeroko rękami. Niech niedźwiedź wie, że jesteś człowiekiem. To powinno zapobiec podchodzeniu zwierzęcia bliżej, lub co gorsza stawaniu na dwóch łapach, żeby mieć lepszy widok i możliwość zwąchania intruza. Postawa stojąca nie jest u niedźwiedzia objawem agresji, lecz ciekawości. Jeśli niedźwiedź stoi i wydaje się być  spokojny, możesz spróbować się powoli odwrócić i wycofać, ale jeśli widzisz kątem oka, że niedźwiedź zaczyna iść za tobą, zatrzymaj się natychmiast.

2. Nie uciekaj, nie biegnij!!!  Pamiętaj, że człowiek nie jest w stanie biec szybciej niż niedźwiedź, który może osiągnąć 50-60 km na godzinę. Niedźwiedzie, podobnie jak psy, zwykle biegną za uciekającymi zwierzętami. Jeśli niedźwiedź zaczyna podchodzić, nadal machaj ramionami i mów zdecydowanym tonem do niedźwiedzia. Jeśli jest coraz bliżej, mów głośniej i bardziej agresywnie, używaj narzędzi wywołujących hałas (np. stukaj kijem o drzewo), natomiast nigdy nie naśladuj odgłosów wydawanych przez niedźwiedzia ani też nie wydawaj piskliwych dźwięków.

3. Jeśli niedźwiedź pomimo tych wszystkich działań podejdzie bardzo blisko i zaczyna Cię dotykać, połóż się płasko na brzuchu, z ramionami osłaniającymi głowę i szyję, albo na boku w pozycji płodu, z głową wciśniętą między kolana i ramionami obejmującymi nogi. Udawaj „martwego”. Zazwyczaj niedźwiedź uznaje w takiej sytuacji, że zagrożenie zostało wyeliminowane, zawraca i zaczyna się oddalać. Nie podnoś się, pozostań nieruchomy, tak długo, jak to możliwe. Jeśli wstaniesz za szybko, niedźwiedź może wrócić i ponowić swój atak. Wówczas ponownie połóż się i leż nieruchomo.

Użycie gazu pieprzowego z odległości 5-6 m może czasami być skuteczne, jednak należy pamiętać, że gaz użyty pod wiatr lub z jadącego roweru, motocykla, quada może obezwładnić człowieka i uniemożliwić mu prawidłowe zachowania obronne. Jeśli masz z sobą pojemnik z gazem pieprzowym, trzymaj go w zasięgu ręki i używaj z rozwagą.  

Reasumując:

1. Unikaj zaskakiwania niedźwiedzi: zwracaj uwagę na ślady niedźwiedzi w lesie i wycofuj się w porę, oraz daj się słyszeć z daleka, żeby niedźwiedź miał czas zejść ci z drogi.

2. Unikaj zbliżania się do niedźwiedzi i respektuj ich „strefę prywatności”

3. Unikaj zwabiania niedźwiedzi poprzez oferowanie im jedzenia i pozostawianie w lesie odpadków i opakowań po jedzeniu.

4. Bądź przygotowany na ewentualne spotkanie, zachowuj się wówczas spokojnie, daj się rozpoznać i nie uciekaj.

Opracowano na podstawie:

- Stephen Herrero. 2002. Bear attacks. Their causes and avoidance. Second Edition. The Lyons Press, Guilford.

- Bear Safety. Alaska Public Lands Information Centers.

©Fot. SdN "Wilk"

Niedźwiedź w Beskidzie Żywieckim

©Fot. SdN "Wilk"
©Fot. Sabina Nowak

Przednia łapa niedźwiedzia

©Fot. Sabina Nowak
©Fot. Sabina Nowak

Tylna łapa niedźwiedzia

©Fot. Sabina Nowak
©Fot. Michał Figura

Odcisk niedźwiedziej łapy w śniegu

©Fot. Michał Figura
©Fot. Michał Figura

Tropy niedźwiedzia na śniegu

©Fot. Michał Figura
©Fot. Michał Figura

Tropy niedźwiedzia

©Fot. Michał Figura
©Fot. Michał Figura

Niedźwiedzie odchody

©Fot. Michał Figura
©Fot. Michał Figura

Niedźwiedzie legowisko pod świerkiem

©Fot. Michał Figura
©Fot. Michał Figura

Niedźwiedzia gawra w skałach

©Fot. Michał Figura
©Fot. Sabina Nowak

Czaszka niedźwiedzia

©Fot. Sabina Nowak

Kontakt

dr hab. Sabina Pierużek-Nowak – prezes
Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.
+48 606 110 046

Śledź nas


© 2022 Stowarzyszenie dla Natury „Wilk”. All rights Reserved.   Powered by Indico.pl / mapa witryny