Skip to main content

W ostatnich tygodniach na niektórych portalach rolniczych pojawiły się informacje sugerujące, że wilki są jedną z przyczyn rozprzestrzeniania się afrykańskiego pomoru świń. Stwierdzenia takie są zarówno przejawem całkowitego brak znajomości faktów dotyczących samej choroby, jak i biologii wilka oraz dzika.

Co to jest ASF?

Afrykański pomór świń – nazywany ASF od skrótu angielskiej nazwy choroby African swine fever – wywołuje wirus z rodziny Asfarviridae. Na ASF zapadają przedstawiciele różnych gatunków świniowatych, a choroba niemal w 100% przypadków kończy się śmiercią zainfekowanych osobników. Z gospodarczego punktu widzenia najgroźniejsze jest przenoszenie się choroby na świnie domowe, ponieważ kończy się to likwidacją danej hodowli i wprowadzeniem restrykcji w handlu wieprzowiną (EFSA 2015).

W Afryce, skąd pochodzi ASF, jej głównym rezerwuarem są guźce Phacochoerus africanus, ale zapadają na niego również dzikany – zaroślowy Potamochoerus larvatus i rzeczny P. porcus. W Europie ASF atakuje dziki Sus scrofa, od których zarażają się świnie domowe. Wektorem choroby – czyli organizmem przenoszącym wirusa – mogą być także kleszcze z rodziny obrzeżkowatych Argasidae (rodzaj Ornithodoros ssp.), pasożytujące głównie na ptakach. Nie stwierdzono by inne gatunki, w tym wilki, chorowały na ASF lub były wektorami przenoszącymi wirusa (Costard i in. 2013).

Dlaczego dziki pojawiają się w sąsiedztwie zabudowań?

Według doniesień medialnych wilki mają powodować przenoszenia się dzików z lasów na pola, w pobliże wsi oraz farm trzody chlewnej. Jak wykazują badania naukowe, a wbrew temu, co twierdzą laicy, zwierzęta kopytne nie reagują na obecność wilków opuszczaniem swoich areałów i przenoszeniem się na obrzeża lasów. Stosują one zupełnie inne strategie unikania drapieżnictwa, takie jak krótsze cykle żerowania przerywane zwiększoną czujnością, większą ruchliwość w obrębie areałów, czy też wybieranie miejsc, w których obecna jest mniejsza liczba przeszkód mogący utrudnić ucieczkę, np. pni powalonych drzew i wykrotów. Badania wykazały, że dziki są mało wrażliwe na świeże ślady zapachowe (np. odchody) pozostawiane przez wilki w ich areałach i w przeciwieństwie do jeleni nie reagują zwiększoną czujnością ani ucieczką (Kuijper i in. 2013, 2014).

Przemieszczanie się dzików na większe odległości, nawet poza własne areały, spowodowane jest często intensywnymi polowaniami z nagonką prowadzonymi przez myśliwych (Keuling i in. 2008, EFSA 2015), a także przez inne formy masowej i długotrwałej aktywności ludzi w lasach (np. w okresie grzybobrania, czy też zbioru jagód) (Stankowich 2008, Scillitani i in. 2010). Dziki pojawiają się na polach nie tylko ze względu na osłonę gwarantowaną przez dojrzałe rośliny uprawne, lecz przede wszystkim z powodu ogromnej ilości łatwo dostępnego i wysokokalorycznego pokarmu (Thurfjell i in. 2009). Badania wskazują, że dziki mogą spędzać całe życie poza lasem, nawet w miastach, pod warunkiem dostępności pokarmu (Podgórski i in. 2013).

Wielkopowierzchniowe uprawy kukurydzy, zbóż oraz ziemniaków, przynajmniej w części subsydiowane z programów rolnych Unii Europejskiej, są ofertą pokarmową wielokrotnie bardziej atrakcyjną dla dzików niż to, co oferują im współczesne lasy gospodarcze, porośnięte głównie przez monokultury sosnowe (Pałubicki i Grajewski 2006). Od 2008 roku powierzchnia upraw kukurydzy na ziarno oraz na kiszonkę wzrosła w Polsce ponad dwukrotnie. Zapotrzebowanie na paszę dla bydła i trzody chlewnej w kraju nadal wzrasta, co zapowiada dalszy rozwój tych upraw. Można zatem stwierdzić, że to aktualna polityka rolna i hodowlana w kraju oraz unijne dopłaty w dużej mierze odpowiadają za obecność dzików na polach w pobliżu wsi. Zjawisko to jest z niepokojem obserwowane w całej Europie, szczególnie, że dane wskazują na to, iż współczesne łowiectwo nie radzi sobie z tym problemem, a powtarzające się łagodne zimy sprzyjają wzrostowi populacji dzików (Massei i in. 2015). Ogromne zagęszczenia dzików nie tylko powodują olbrzymie straty w uprawach, ale także są przyczyną wielu wypadków drogowych (Schley i in. 2008, Lagos i in. 2012, Tyburski i Cierniak 2013).

Kukurydza dostępna w ogromnej ilości na polach zmienia nie tylko zachowania żerowe dzików, ale także ich biologię. Część dzików, dawniej żyjących głównie w lasach, obecnie część sezonu wegetacyjnego spędza na polach, gdzie dostępność wysokoenergetycznego pokarmu gwarantuje dużą przeżywalność warchlaków, osiąganie większej masy ciała i szybsze dojrzewanie płciowe samic (Merta i in. 2014). Przystępują one wcześniej do rozrodu, w rezultacie rodzi się znacznie więcej młodych, których szanse na przeżycie są ponownie bardzo duże, w związku ze wzrastającymi powierzchniami zasiewów kukurydzy.

Wilki nie przenoszą ASF

Pomimo braku jakichkolwiek dowodów, pojawiają się w mediach opinie, że wilki przenoszą ASF w pobliże hodowli trzody chlewnej. Gdyby uznać te absurdalne stwierdzenia za prawdziwe, trzeba by też uznać, że wielokrotnie większym zagrożeniem w rozprzestrzenianiu tego wirusa mogą być psy wałęsające się w lasach. W kraju jest około 8 mln psów, a wilków ponad 2000. Według ostrożnych szacunków ponad czterdzieści tysięcy wiejskich psów wałęsa się po lasach, część z nich poluje i zagryza dziki, niektóre żerują na odnalezionych martwych dzikach (GUS, Leśnictwo 2015). Kontakt z żywymi i martwymi dzikami mają także psy myśliwskie oraz kłusujące charty. Wielokrotnie większe byłoby zatem prawdopodobieństwo, że wirus zostanie zawleczony do gospodarstw przez psy, niż przez wilki. Gdyby chcieć strzelać do wilków pod pretekstem, że przenoszą ASF, należałoby także zabić większość wiejskich psów.

Wilki wspierają hodowców w ochronie hodowli świń przed ASF

Jak wykazały badania naukowe nad dietą wilków (oparte na analizie zawartości odchodów tych drapieżników) wraz ze wzrostem zagęszczenia dzików, wzrasta też udział tych zwierząt w diecie wilków. W lasach gospodarczych zachodniej Polski, gdzie zagęszczenia dzików są najwyższe (Borowik i in. 2013) ich udział w diecie wilków waha się od 23 do 43% masy zjedzonego pokarmu, czyli na 100 kg zjedzonego mięsa przypada od 23 do 43 kg dzików (Nowak i in. 2011). Biorąc pod uwagę zapotrzebowanie pokarmowe wilków (Jędrzejewski i in. 2002) można przyjąć, że każdy osobnik zjada 20-40 dzików rocznie. Wydane w kwietniu 2016 r. zarządzenie Ministra Rolnictwa nakazuje myśliwym redukcję 40 tys. dzików we wschodniej Polsce. Na wynagrodzenia dla myśliwych przeznaczono 12,6 mln złotych, czyli za zabicie każdego dzika myśliwy otrzyma 315 zł. Tymczasem wilki wykonują tę pracę bezpłatnie. Gdyby przyjąć do porównania stawki oferowane myśliwym, okazałoby się, że praca wilków warta jest od 8,2 do 16,4 mln zł.

Literatura

Borowik T., Cornulier T., Jędrzejewska B. 2013. Environmental factors shaping ungulate abundances in Poland. Acta Theriologica 58: 403-413.

Costard S., Mur L., Lubroth J., Sanchez-Vizcaino J.M., Pfeiffer D.U. 2013. Epidemiology of African swine fever virus. Virus Research 173: 191-197.

EFSA AHAW Panel (EFSA Panel on Animal Health and Welfare). 2015. Scientific opinion on African swine fever. EFSA Journal 13(7): 4163.

Jędrzejewski W., Schmidt K., Theuerkauf J., Jędrzejewska B., Selva N., Zub K., Szymura L. 2002. Kill rates and predation by wolves on ungulate populations in Białowieża Primeval Forest (Poland). Ecology 83: 1341-1356.

Keuling O., Stier N., Roth M. 2008. How does hunting influence activity and spatial usage in wild boar Sus scrofa L. European Journal of Wildlife Research 54: 729-737.

Kuijper D.P.J., de Kleine C., Churski M., van Hooft P., Bubnicki J., Jędrzejewska B. 2013. Landscape of fear in Europe: wolves affect spatial patterns of ungulate browsing in Białowieża Primeval Forest, Poland. Ecography 36: 1263-1275.

Kuijper D.P.J., Verwijmeren M., Churski M., Zbyryt A., Schmidt K., Jędrzejewska B., Smit Ch. 2014. What cues do ungulates use to assess predation risk in dense temperate forests? PLoS One 9 (1): 1-12.

Lagos L., Picos J., Valero E. 2012 Temporal pattern of wild ungulate-related traffic accidents in northwest Spain. European Journal of Wildlife Research 58: 661-668.

Massei G., Kindberg J., Licoppe A., Gačić D., Šprem N., Kamler J., Baubet E., Hohmann U., Monaco A., Ozoliņš J., Cellina S., Podgórski T., Fonseca C., Markov N., Pokorny B., Rosell C., Náhlik A., 2015. Wild boar populations up, numbers of hunters down? A review of trends and implications for Europe. Pest Management Science 71: 492-500.

Merta D., Mocała P., Pomykacz M., Frąckowiak W. 2014. Autumn–winter diet and fat reserves of wild boars (Sus scrofa) inhabiting forest and forest-farmland environment in south-western Poland. Folia Zoologica 63: 95-102.

Nowak S., Mysłajek R.W., Kłosińska A., Gabryś G. 2011. Diet and prey selection of wolves Canis lupus recolonising Western and Central Poland. Mammalian Biology 76: 709-715.

Pałubicki J., Grajewski J. 2006. Wpływ zasiewów kukurydzy na wzmożoną rozrodczość dziczych populacji, a problem odszkodowań łowieckich. Zarządzanie Ochroną Przyrody w Lasach 4: 111-119.

Podgórski T., Baś G., Jędrzejewska B., Sönnichsen L., Śnieżko S., Jędrzejewski W., Okarma H. 2013. Spatiotemporal behavioral plasticity of wild boar (Sus scrofa) under contrasting conditions of human pressure: primeval forest and metropolitan area. Journal of Mammalogy 94: 109-119.

Schley L., Dufrene M., Krier A., Frantz A.C. 2008. Patterns of crop damage by wild boar (Sus scrofa) in Luxembourg over a 10-year period. European Journal of Wildlife Research 54: 589-599.

Scillitani L., Monaco A., Toso S. 2010. Do intensive drive hunts affect wild boar (Sus scrofa) spatial behaviour in Italy? Some evidences and management implications. European Journal of Wildlife Research 56: 307-318.

Stankowich T. 2008. Ungulate flight responses to human disturbance: A review and meta-analysis. Biological Conservation 141: 2159-2173.

Thurfjell H., Ball J.P., Ahlén P.A., Kornacher P., Dettki H., Sjoberg K. 2009. Habitat use and spatial patterns of wild boar Sus scrofa (L.): agricultural fields and edges. European Journal of Wildlife Research 55: 517-523.

Tyburski Ł., Czerniak A. 2013. Koszty zdarzeń drogowych z udziałem zwierzyny. Studia i Materiały Centrum Edukacji Przyrodniczo-Leśnej w Rogowie 15: 48–56.

Kontakt

dr hab. Sabina Pierużek-Nowak – prezes
Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.
+48 606 110 046

Śledź nas


© 2022 Stowarzyszenie dla Natury „Wilk”. All rights Reserved.   Powered by Indico.pl / mapa witryny